Çin’de 2019’un son iki ayı içerisinde ortaya çıkan ve etkeni SARS-CoV-2 (resmi adı: 2019-nCoV) olan Coronavirus Hastalığı (Covid-19) yaklaşık 3 ay içerisinde ciddi küresel bir sağlık sorunu haline gelmiştir. Epidemiyolojik açıdan pandemi olduğu ilan edilen Covid-19, toplumun tüm kesimlerini etkilemiş ve bu nedenle halk sağlığından eğitime, ekonomiden ulaşıma kadar neredeyse tüm sektörlerde durağanlığa yol açmıştır.

Evcil hayvan sahipleri, hayvan hastaneleri, klinikleri ve burada çalışan hekim ve tüm personeller açısından da Covid-19 pandemisiyle birlikte bazı sorular ve aydınlatılmaya ihtiyaç duyulan konular gündeme gelmiştir. Tüm ülkelerin veteriner teşkilatları özel ve resmi internet sitelerinden konuyla ilgili merak edilenler hakkında bilgilendirmeler yapmaktadırlar.

Bu yazımızda, OIE, WHO, AVMA ve BVA gibi kuruluşlar tarafından ortaya konulan ve Covid-19 ile evcil hayvan sahipleri, hayvan sağlığı personelleri, evcil hayvanlar ve diğer insanlar arasındaki etkileşimi ve merak edilen soru-cevapları aktarmaya çalışacağız.

Bu hastalık daha önceleri biliniyor muydu? Önceki hastalıklardan farkı nedir?

Coronavirus Hastalığı (COVID-19) veya SARS-CoV-2 daha önceleri tanımlanmamış yeni bir coronavirus tarafından oluşturulan hastalıktır. Bu virüs, insanlarda soğuk algınlığına neden olabilecek coronavirüs veya köpek coronavirüsü (CCoV) veya diğer hayvan coronavirüsleri ile aynı değildir. CCoV insanları etkilememekte ve köpeklerde gastrointestinal sorunlara neden olmaktadır.

Hastalığın hayvan kaynaklı olduğu özellikle yarasadan (Bat coronavirus GenBank: MN996532.1) elde edilen bir coronavirüsün Covid-19 ile %96 oranında benzerliğinin olması nedeniyle yarasa kaynaklı bir zoonoz olduğu belirtilmektedir.

Coronavirüs ailesinin bazı türleri insanlarda soğuk algınlığı hastalıklarına neden olurken, bazıları ise köpek, kedi, sığır ve deve gibi belirli hayvan türlerinde çeşitli sistemlere yerleşen hastalıklara neden olurlar. Bununla birlikte köpek (Coronavirus enteritisi), kedi coronavirüsleri (Feline Infeksiyöz Peritonit) ve buzağı viral ishalleri (Buzağı coronaviral enteritis) gibi bazı coronavirüsler sadece hayvanları enfekte eder. Hayvanları enfekte eden coronavirüsler insanları enfekte edebilir, ancak bu nadirdir.

Evcil pet hayvanları için bir risk var mıdır?

Hong Kong’da 1 Mart tarihinde sahibi Covid-19 ile enfekte bir Pomerian ırkı köpeğin oral ve nazal mukozalarından toplanan örneklerin Covid-19 için zayıf pozitif olduğu belirlenmiştir. Fakat köpek herhangi bir klinik hastalık belirtisi göstermemiştir. Enfeksiyonu dışlamamakla birlikte, yapılan antikor tarama testinde kanda ölçülebilir miktarda antikor olmadığı ve bu köpeğin karantinadan çıkarıldığı belirtilmektedir. Köpekteki sonucun enfekte olan sahibinin ev ortamında çevresel kontaminasyonundan kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Başka bir deyişle, virüs nasıl ki hasta insanın bulunduğu evdeki diğer yüzeylerde bulunabiliyorsa, köpeğin burnunda virüsün bulunma ihtimali söz konusu olabilir. Ayrıca kullanılan RT-PCR tabanlı testlerin çok hassas olduğu ve virüsün çok küçük parçalarını tespit edebildiği de belirtilmektedir. Şu anda pozitif test edilen başka bir evcil hayvan vakası bildirilmemiştir. Bu köpeğin gerçekten enfekte olup olmadığını değerlendirmek için daha ileri kan testleri yapılmalıdır. Şayet bu kan testi pozitifse, bu yeni coronavirüsün insandan hayvana bulaşma durumu olacaktır; ancak yine de bu durumun, virüsü bir hayvanın başkalarına veya başka hayvanlara bulaştırabileceği anlamına gelmez.

Bir firma 13 Mart’ta COVID-19 virüsü için yeni veteriner test sisteminin validasyonu sırasında binlerce köpek ve kedi örneğini değerlendirdiğini ve hiçbir pozitif sonuç almadığını duyurmuştur. Test geliştirme ve validasyon için kullanılan örnekler, PCR testi için bu firmanın referans laboratuvarlarına gönderilen örneklerden elde edilmiştir.

Bugüne kadar, kedilerde herhangi bir COVID-19 testi yapılmamıştır, ancak kedilerin enfekte olmuş sahipleri tarafından virüse maruz kalması muhtemeldir. COVID-19’un; atlar, eşekler, keçiler ve diğer hayvan türleri gibi çiftlik hayvanlarında da bulunabileceği bildirilmemiştir. OIE; bu insan hastalığının yayılmasında köpeklerin rol oynadığına veya hasta olduklarına dair bir kanıt olmadığını beyan etmektedir.

COVID-19 ile hasta birisinin evcil hayvanlarla ilgili alacağı tedbirler nelerdir?

Mevcut coronavirüs hastalığının kesin kaynağı bilinmemektedir. Evcil hayvanlar dahil köpek ve kedilerin COVID-19’u diğer hayvanlara ya da insanlara bulaştırıp yayabileceğine dair herhangi bir kanıtlanmış veri yoktur. Aynı zamanda dünya üzerinde ithal hayvanların veya ithal edilen hayvansal ürünlerinin yeni coronavirüsünün yayılması için bir risk oluşturduğunu gösteren herhangi bir kanıt bulunmamaktadır.

Bu hastalık etkeninin yeni bir virüs olduğu ve hala hakkında araştırmalar yapıldığı ve bilgi toplandığı için, COVID-19 teşhisi konulmuş bir kişi iseniz önlem olarak, evcil hayvanlarınızla temasın kısıtlanması gereklidir. Eğer bu mümkün değilse, iyi hijyen kurallarının uygulanması ve evcil hayvanınıza dokunmadan önce ve sonra ellerinizin yıkanması, yakın temastan kaçınılması ve bir yüz maskesinin takılması tavsiye edilmektedir. Her ne kadar evcil hayvanların veya diğer hayvanların COVID-19 ile hastalandığına dair raporlar olmamasına rağmen, COVID-19 ile hasta olan kişilerin virüs hakkında daha fazla bilgi öğrenilene kadar bu tedbirleri alması önerilmektedir. Bu, hem sizin hem de hayvanlarınızın sağlıklı kalmasına yardımcı olabilir.

Hastalanmanız halinde hayvanlarınız için başka bir evde bakım için başka birine hayvanınızı geçici olarak verebilirsiniz. Sevme, öpme veya ve yiyecek paylaşmak da dahil olmak üzere evcil hayvanınızla temastan kaçının. Hasta olduğunuzda, evcil hayvanınıza bakmanız veya hayvanların etrafında olmanız gerekiyorsa, onlarla etkileşime girmeden önce ve sonra ellerinizi yıkayın. Kedinizi evin içinde tutmanız tavsiye edilmektedir. Evcil hayvanınız acil tedavi gerektiriyorsa, veteriner hekimleriniz ve Veteriner Fakültelerindeki uzman hekimlerden bilgi alma yoluna gitmelisiniz. Evcil hayvanınız klinik belirtiler gösteriyorsa, lütfen veteriner hekime götürmeyin. Veteriner hekim size talimat vermedikçe evcil hayvanınızı ameliyata götürmeyin. Evcil hayvanınızı tedavi için başka birinin taşımasını ayarlamanız da gerekebileceğini unutmayın.

İnsanlar için risk nedir?

Hayvanları enfekte eden bazı coronavirüsler insanları enfekte edebilir ve daha sonra insanlar arasında yayılabilir, ancak bu nadirdir. Şiddetli akut solunum sendromu (SARS) ve Orta Doğu solunum sendromu (MERS), hayvanlardan kaynaklanan ve insanlara yayılan coronavirüslerin neden olduğu hastalıklara örnektir. Mevcut COVID-19 salgınına neden olan virüsle ilgili olduğundan şüphelenilen şey de budur. Ancak, bu virüsün kesin kaynağını bilinmemektedir. Halk sağlığı yetkilileri ve işbirliği içinde olan kuruluşlar COVID-19’un kaynağını belirlemek için yoğun bir şekilde çalışmaktadır. İlk enfeksiyonlar canlı bir hayvan pazarına bağlanmakta, fakat daha sonra yoğun karantina tedbirlerine rağmen virüs şimdi insandan insana yayılım göstermektedir. COVID-19’a neden olan virüse en çok benzeyen coronavirüs, SARS’a neden olan virüstür.

İthal hayvan ve hayvansal ürünlerden kaynaklanan bir risk ve COVID-19 yayılması için bu ürünlerin risk oluşturduğuna dair kanıt yoktur. Ayrıca evcil hayvanlar, hayvancılık veya yaban hayatı da dahil olmak üzere herhangi bir hayvanın şu anda COVID-19 enfeksiyonu kaynağı olabileceğini gösteren bir kanıt da yoktur.

Bununla birlikte, tüm hayvanlar insanları hasta edebilecek mikrop taşıyabildiğinden, evcil hayvanlar ve diğer hayvanlar etrafında sağlık tedbirlerini uygulamak her zaman için geçerli bir durumdur. Hayvanlar ile temas, yiyeceklerini, atıklarını veya malzemelerini kullandıktan sonra ellerinizin yıkanması önemlidir. Evcil hayvanlarınızı düzenli olarak veteriner hekime götürmeniz ve evcil hayvanınızın sağlığı hakkında sorularınız varsa veteriner hekiminizle konuşmanız uygun olacaktır.

Kaynaklar

Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). CDC, Erişim adresi: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/faq.html#animals

Bat coronavirus RaTG13, complete genome. Erişim adresi: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/nuccore/MN996532

Coronavirus disease (Covid-19) – updates for the veterinary profession. Erişim adresi: https://www.bva.co.uk/news-and-blog/news-article/coronavirus-disease-covid-19-updates-for-the-veterinary-profession/

Questions and Answers on the 2019 Coronavirus Disease (COVID-19). OIE, Erişim adresi:https://www.oie.int/scientific-expertise/specific-information-and recommendations/questions-and-answers-on-2019novel-coronavirus/

What veterinarians need to know. AVMA, Erişim adresi: https://www.avma.org/sites/default/files/2020-03/COVID-19-What-veterinarians-need-to-know_031620.pdf