Kayıtlar

1. Alınan bütün marazi maddeler dikkatle etiketlenmeli, gerekli tüm bilgiler de beraberinde gönderilmelidir.
2. Bunun için  “laboratuvar için marazi madde protokolü” nün doldurulması, eğer nekropsi yapılmışsa “nekropsi protokolü” nün doldurulması en uygunudur.
3. Gönderi paketine birden fazla marazi madde konacaksa birbirlerine karışmasını engellemek için hepsinin ayrı etiketlenmesi gereklidir.
4. Anamnez, klinik semptomlar, nekropsi bulguları yanında hangi hastalıktan şüphe edildiği, ayrıca tedavi sırasında kullanılan ilaçlarında laboratuvara bildirilmesi en doğrusudur.

Genel Prensipler

1. Örnek alınmadan önce, ne tür örneğin alınması gerektiği dikkatlice analiz edilmelidir. Doğru teşhis için gerekli örnek tip ve miktarı önceden belirlenmelidir.
2. Marazi maddeler klinik bulguların görüldüğü bölge/bölgelerden, olduğunca çabuk ve uygun materyal ile alınmalıdır.
3. Bir salgın durumunda, birden fazla hayvanda benzer klinik bulgular varsa veya hayvanlarda perakut, akut veya kronik olarak ölümler şekillendiyse örnekler birden fazla hayvandan alınmalı, temas halinde fakat henüz klinik belirti göstermeyen hayvanlarda da örnekler alınarak, bu örneklerin temaslı hayvanlardan alındığı marazi madde üzerinde dikkatle belirtilmelidir.
4. Örnekler, mümkün olan en azami dikkatle aseptik olarak toplanmalıdır.
5. Marazi madde üzerinde, bakteri izolasyonu ya da Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR) gibi laboratuvar analiz yöntemleri kullanılacaksa örnek alınan hayvanların tedavi geçmişi mutlaka belirtilmelidir.
6. Biyopsi materyali, irim, eksudat, dışkı veya idrar gibi örnekler bol miktarda, doku bloklaması ise minimum 2 cm³ olacak şekilde alınarak laboratuvara gönderilmelidir. Kan örneklerinin alınmasında, seroloji, örneğin saklanması ya da örnekte/örneklerde tekrar testlerin uygulanabileceği dikkate alınarak en az 5 ml kan örneği alınması önemlidir.
7. Zoonoz hastalıklardan şüpheleniliyorsa, hem örneğin alınması hem de örneğin işlenmesi sürecinde insan sağlığı açısından gerekli tedbirler alınmalıdır.

Kan Örneklerinin Alınması

1. Hematolojik muayeneler, virüs, bakteri ve protozoonların direkt veya kültür muayeneleri için EDTA veya heparin gibi antikoagulantlar kullanılabilir.
2. Bakteriyemi durumlarında örnekler 24 saat aralıkla tekrarlı örnek alınması faydalı olacaktır.
3. Seroloji amaçlı çalışmalarda separatör jel ihtiva eden tüplere alınmış pıhtılaşmış kandaki serum örnekleri kullanılmaktadır.
4. Kan örnekleri aseptik olarak venlerden enjektör veya holder kullanılarak vakumlu tüplere alınabilir. Kan alınacak bölgedeki en uygun koşullar bölgedeki kılların tıraş edilip, %70’lik alkol ile temizlendikten sonra sağlanır.
5. Antikoagulanlı tüplere/enjektörlere alınan kan, alınır alınmaz, antikoagulanın kana karıştırılarak hemolizin engellenmesi amacıyla, 7-8 kez nazikçe ters düz edilmelidir.
6. Serum örnekleri için alınan kan, aşırı sıcak ve soğuktan korunarak 3000 g’de 10-15 dk santrifüj edilmeli, daha sonra tüpün üzerinde biriken serum uygun materyalle ve uygun miktarda ependorflara alınarak laboratuvar işlemi için kullanılabilmektedir.

Kapak Rengi	Tüp İçeriği	Örnek Miktarı	Kullanım amacı
	Boş kuru tüp Silikon kaplı tüp	5-6 ml	Serum eldesi Biyokimya ve hormon testleri
	Separatör jel içeren tüp	5.0 ml	Serum eldesi Biyokimya ve hormon testleri
	5.40mg K2EDTA 0.75 mg K2EDTA	3.0 ml 0.6 ml	Tam kan/plazma eldesi (CBC ve spesifik testler)
	0.2 mL, 0.1 M (%3,2) Na3-Sitrat 0.3 mL, 0.1 M (%3,2) Na3-Sitrat	1.8 ml 2.7 ml	Plazma eldesi (Koagulasyon testleri)
	Li/ NH4 Heparin	4.5 ml	Tam kan/plazma eldesi (Kan gazı ölçümü)
	12 mg K oksalat ve 15 mg NaF	6.0 ml	Tam kan eldesi (Glikoz ölçümü)

Doku Örneklerinin Alınması

1. Postmortem materyaller, öncelikle vücut boşluklarının dışındaki dokulardan, daha sonra ise toraks ve abdomenden toplanır.
2. Aseptik olarak minimum 1 cm3 olacak şekilde alınan örnekler vida kapaklı steril kutulara konulur. Transport mesafesi uzaksa özel transport besi yeri kullanlır.
3. Bakteriyel iinceleme için gönderilecek örneklere viral transport besi yeri veya formalin konulmamalıdır.
4. Abort materyali olarak, fetüsün tamamı ve plasenta gönderilebileceği gibi, etkilenen plasenta parçaları, fötal abomasum içeriği, yavru suları veya uterus akıntısı da gönderilebilir.
5. Hastalarda veziküler lezyon varsa, etkilenmiş dokudan 2gr kadar, aseptik koşullarda alınarak, 5 ml fosfat buffer tamponlu gliserin ya da pH 7.6 olan tris bufferlı tryptose broth virüs transport vasat içerisine konulmalıdır.
6. Ülserli deri yüzeyinden steril swap yardımıyla ya da yara dokusu yüzeysel olarak temizlenip debridman işlemi yapıldıktan sonra biyopsi alınmalıdır.
7. Koparılmış kıl, deri kazıntısı, kabuk materyali veya kanatlılarda kıl folikülü de laboratuvar analizleri için gönderilebilir.
8. Mikrobiyolojik analizler için steril ekipmanlar kullanılmalı ve dokuların kontamine olmamasına dikkat edilmelidir.
9. Bakteriyel kültür ve virus izolasyonları için toplanan doku örneklerinin alımı ve sevki esnasında dezenfektanlar ile temasının olmamasına dikkat edilmelidir.
10. Mikrobiyolojik analizler için alınan doku örnekleri soğuk ortamda muhafaza edilmeli ve en geç 48 saat içerisinde analiz laboratuvarına ulaştırılmalıdır.

Dışkı/Gaita Örneklerinin Alınması

1. Taze dışkı, en az 10 gr olacak şekilde, örnekten veya rektumdan alınmalıdır.
2. Dışkı örnekleri transport mediumsuz gönderilebilirken, rektal svaplar için kurumayı önlemek amacıyla tamponlanmış gliserinli tuzlu su içerisinde transport edilebilir.

Gaita örnekleri için kullanılabilir kaplar

Svaplar ve Akıntılar

1. Sıvı materyaller, steril şekilde kaplara alınarak laboratuvar analizlerin yapılabilmesi amacıyla svap materyali tercih edilir. Ağız, genital sistem ve göz gibi çeşitli vücut bölgelerinden svapla örnek alınabilir.
2. Ağız, burun, genital sistem gibi boşluklu bölgelerden numune alınırken ahşap saplı eküvyon çubuğu yerine daha kolay eğilip bükülebilen ve boşluklarda tahribat yaratmadan daha rahat numune alınmasını sağlayan plastik saplı eküvyon çubukları tercih edilmelidir.
3. Svap en az 1 dakika sekresyonla temas ettirilecek şekilde tutulmalı ve sonra mediuma yerleştirilip 4 ℃’de laboratuvara gönderilmelidir.
4. Vücut boşlularındaki sıvılari perikard ve serebrospinal sıvılar kontaminasyonu önlemek amacıyla boşluklar açılır açılmaz steril enjektör yardımıyla alınmalıdır.

Mastitisli Süt

1. Hastaya meme içi ya da sistemik antibiyotik kullanılmamış olmalıdır.
2. Antiseptik kullanılmadan meme başı temizlenmeli ve kurulanmalıdır.
3. Sütün ilk akan bölümü değil, devamında gelen süt örnekleri steril kaplara alınmalıdır.
4. Serolojik testler için süt dondorulmamalı, ısıtılmamalı ve çalkalanmamalıdır.
5. Bakteriyolojik muayeneler için süt dondurulabilir.

Marazi Maddelerin Muhafazası

1. Mikrobiyolojik muayene için gönderilecek marazi madde mümkün olduğu kadar taze veya dondurularak laboratuvara ulaştırılmalıdır.
2. Uygun şartlarda gönderilmeyen marazi maddeler bakteriyel dekompozisyon, putrefaksiyon ve otoliz sonucu incelenemez duruma gelir.
3. Dokuların fiksasyonunu sağlamak için kullanılan formalin solüsyonu, alkol gibi kimyasallarla muamale edilen marazi maddelerin bakteriyolojik incelemesi mümkün değildir.
4. Kuru buz (katı CO2) ısısı -72°C’dir. Kullanışlı olmasına rağmen dikkat edilmesi gereken bazı noktaları vardır. Bazı patojen mokroorganizmalar özellikle viruslar eriyen kuru buzdan açığı çıkan CO2 buharları karşısında kısmen veya tamamen inaktive olurlar. Bu nedenle marazi madde hava geçirmez bir ortam sağlandıktan sonra kuru buz içine yerleştirilmelidir.  Ayrıca CO2 gazı temas ettiği yüzeyin pH’sını çok düşürür. Sevkiyatta meydana gelecek gecikme CO2 kitlesinin tamamen buharlaşması ve kutu içindeki ısının hızla yükselmesiyle sonuçlanacaktır. Oluşan hızlı ısı değişikliği birçok patojenin üremesine neden olur. Bu nedenle marazi maddenin içinde bulunduğu kuru buz kutusunun, içi buz kalıplarıyla desteklenmiş başka bir kutuya daha konulması yararlı olur.

Örneklerin paketlenmesi ve Transportu

1. Uzak laboratuvarlara teşhis amaçlı gönderilecek materyaller için bazı yasal düzenlemeler vardır.
2. Ülkemiz tarafından da kabul edilen “Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınmasına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR)” gereğince (Ülkemizde 1 Ocak 2011’de yürürlüğe girmiştir); bu yetki belgesine sahip firmalar ülkemizde biomateryalleri taşıma garantisi vermektedir. İnsan sağlığı veya hayvan sağlığı ile ilgili amaçlar için kullanılan tıbbi ürünler, hayvan yemleri, gıda maddeleri de bu gruba girmektedir. (Bu maddeler için daha detaylı olarak ADR Ek-A sınıflandırmasına bakılabilir)
3. “Enfeksiyöz maddelerin taşınmasına ilişkin yönetmelik” Resmi gazetenin 25 Eylül 2010 tarih ve 27710 sayısında yayınlanmıştır.
4. Alınan marazi maddelerin soğuk zincirde (2-8 ℃) laboratuvara ulaştırılmasına dikkat edilmelidir.

A. Uygun Laboratuvar İncelemeleri İçin Dikkat Edilecek HususlarMikrobiyolojik İnceleme İçin Marazi Madde Alınması, Saklanması ve Laboratuvara Gönderilmesi

1. Mikrobiyolojik incelemeye gönderilecek marazi maddeler (organ, akıntı, balgam, yavru ve yavrunun zarları, bağırsak içeriği, süt, idrar, lenf yumrusu, sperma, vücut boşluklarındaki sıvılar veya kadavra) mümkün olduğunca aseptik olarak alınmalıdır.
2. Kokuşmuş numunelerin bakteriyolojik muayenesi mümkün değildir.
3. Enfeksiyöz olduğundan şüphelenilen vakaların çoğunda en uygun materyal tedavi edilmemiş, akut hasta ve sürüdeki diğer hasta hayvanlardan tipik klinik belirtilerini gösteren canlı hayvandır.
4. Numuneler hayvanlara antibiyotik uygulamasından önce alınmalıdır.
5. Sürü problemlerinde örneklerin genellikle klinik belirti gösteren ve aynı zamanda temas eden hayvanlardan alınması yararlıdır. Temas eden hayvanlar enfeksiyonun erken döneminde olabileceğinden daha fazla mikroorganizma taşıma ihtimaline sahiptir.
6. Nekropside kullanılacak aletlerin daha önceden otoklav veya sterilizatörde sterilize edilmiş olması gereklidir. Nekropsi sırasında her işlem için ayrı alet kullanılması dışarıdan bulaşmayı engelleyecektir.
7. Mikrobiyolojik inceleme için alınacak marazi maddelerin konulacağı kaplar sterilize edilmelidir.
8. Steril alet ve kaplar bulunmadığı takdirde steril şartlarda her organ ayrı plâstik torbalara konarak ağzı bağlandıktan sonra kavanoz veya kutularda gönderilmeli, kaplar etiketlenmeli, üzerine materyalin cinsi alındığı yer ve hayvan belirtilmelidir.
9. Alınan marazi maddelerin soğuk zincirde laboratuara ulaştırılmasına dikkat edilmelidir. Vibrio foetus, Leptospira ve Toxoplazma gibi bazı hassas mikroorganizmaların dondurulmamaları gerekir.
10. Vücut boşluklarındaki sıvılar, perikard ve serebrospinal sıvılar kontaminasyonu önlemek için boşluklar açılır açılmaz steril bir enjektör yardımıyla alınmalıdır.
11. İrin ve eksudat steril pamuk tampona emdirildikten sonra kapaklı tüplerde muhafaza edilebilir.
12. Organ parçaları lezyonlu kısımlardan steril makas veya bıçakla kesilerek temiz ve steril kavanozda, üzerine steril % 50 gliserinli tuzlu su konarak gönderilmelidir. Gerektiğinde barsak içeriği geniş ağızlı ve kapaklı kavanozlarda toplanabilir

B. Viral İnceleme İçin Marazi Madde Alınması, Saklanması ve Laboratuvara Gönderilmesi

1. Teşhis amacıyla marazi maddeler mümkün olduğunca aseptik olarak alınmalıdır.
2. Birçok virus kadavrada uzun süre canlı olarak kalamaz. Bu nedenle marazi maddelerin mümkün olduğunca çabuk alınması ve soğuk zincirde laboratuvara ulaştırılması gereklidir.
3. Defibrine kan örnekleri, antikoagulanlı (EDTA, heparin gibi) tüplere 10 ml miktarında alınmalı, pıhtılaşma olmamalı, soğuk şartlarda, ancak dondurulmadan en kısa süre de gönderilmelidir.
4. Serum örnekleri pıhtıdan ayrılarak 1-2 ml miktarında gönderilmeli, kan serumu için enjektör içinde kan gönderilmemelidir. Serumlar hemolizsiz olmalı ve soğuk şartlarda en kısa sürede gönderilmelidir.
5. Eğer soğuk zincir sağlanamıyorsa steril %50 gliserin+ %50 PBS solüsyonu ( 1litre distile su, 1,48g Na2HPO4, 0,43g KH2PO4, 7,2g NaCl) içinde laboratuvara ulaştırılması gerekir. PBS bulunamazsa fizyolojik tuzlu su kullanılabilir.
6. Viral hastalıktan şüpheli küçük hayvan ve kanatlıların dezenfektan bir solüsyon ile ıslatılmış beze sarıldıktan sonra tüm olarak gönderilmesi mümkündür. Bu durumlarda mesafe ve ortam ısısı göz önünde bulundurulmalıdır.

Araş.Gör Emre TÜFEKÇİ

Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıkları Anabilim Dalı